Hệ thống kinh mạch – huyệt đạo là một trong những nền tảng quan trọng của Y học cổ truyền phương Đông, là cơ sở để xây dựng lý thuyết và thực hành các phương pháp trị liệu như xoa bóp, bấm huyệt, châm cứu…
Bài viết này sẽ chia sẻ với các bạn chi tiết hơn về cách người xưa phát hiện và sử dụng những hiểu biết của mình về kinh lạc, huyệt đạo trong phòng ngừa và trị bệnh.
Người xưa phát hiện kinh lạc thế nào ?
Người xưa đã phát hiện ra hệ thống kinh lạc chủ yếu dựa vào việc quan sát các biểu hiện khi còn sống và mổ tử thi sau khi chết.
Các y thư cổ đã viết: Khi còn sống người ta cao 8 thước, ở bên ngoài da thì có thể đo đạc được, còn ở bên trong thì có thể sờ nắn được. Mổ tử thi có thể biết Tạng cứng hay mềm; Phủ to hay nhỏ; Vị trí, độ dài của các kinh; Huyết trong hay đục; Khí nhiều hay ít; Trong 12 kinh thì kinh nào nhiều huyết ít khí hoặc trái lại nhiều khí mà ít huyết, kinh nào nhiều khí nhiều huyết…
Tất cả những yếu tố này đều được qui chuẩn. Khi có bệnh thì có thể dùng ngải châm, hay xoa bóp, bấm huyệt để điều trị, giúp khí huyết lưu thông, điều hòa âm khí - dương khí. Việc tác động nông hay sâu còn tùy thuộc vào độ nông sâu của mỗi đường kinh.
Quan sát khi còn sống
Quan sát khi còn sống các thầy thuốc có thể nhìn ngoài da và sờ mạch đập.
Nhìn ngoài da: Quan sát ngoài da có thể nhận thấy tĩnh mạch (thanh cân) và mao mạch (huyết lạc, phù lạc). Tĩnh mạch cũng như mao mạch có thể làm cho màu sắc của da thay đổi tùy theo các yếu tố tác động lên chúng.
Ví dụ: Đau gây tình trạng ứ huyết ở trong mạch khiến da bị xanh tái; Khi mạch bị tắc thì da chuyển đen; Khi thời tiết nóng làm mạch giãn nên da có màu hồng hoặc đỏ; Lạnh lại khiến mạch co và da bệnh.
Kiểm tra mạch đập: Ở 12 đường kinh đều có mạch đập. Kiểm tra mạch đập có thể chẩn đoán được bệnh lý của lục phủ ngũ tạng, trình trạng bệnh năng hay nhẹ, xác định được người còn sống hay đã mất.
Mổ tử thi
Thông qua mổ tử thi có thể xác định được: Vị trí của các kinh và lạc mạch; Độ dài của các kinh mạch; Lượng huyết khí ở trong từng mạch:
Vị trí nông – sâu của kinh mạch: 12 kinh mạch nằm ở sâu giữa các lớp cơ nên không quan sát thấy. Các lạc nằm nông ở phía bên trên nên có thể quan sát rõ hơn. Tháy các nhánh tách ra từ lạc gọi là Tôn lạc.
Lượng huyết khí ở trong mỗi kinh mạch: Thái dương thường nhiều huyết mà ít khí; Dương minh nhiều huyết và cũng nhiều khí; Thiếu ấm ít huyết mà nhiều khí; Quyết ấm có nhiều huyết ít khí; Thái âm thì ít huyết nhiều khí.
Hệ kinh lạc với Hệ tuần hoàn máu của Tây y
Qua so sánh về kinh lạc, tâm mạch, khí huyết của y học cổ truyền với tuần hoàn máu của tim mạch trong y học hiện đại, có thể nhận thấy nhưng điểm tương đồng:
- Kinh lạc là nơi huyết khí vận hành để nuôi âm dương, làm nhu nhuận gân xương, các khớp linh hoạt. Khi huyết hòa thì lưu thông thuận lợi, nuôi dưỡng tốt âm dương, làm xương cốt rắn chắc, các khớp linh hoạt, tâm chủ huyết mạch. Hệ thống tuần hoàn máu có nhiệm vụ vận chuyển chất dinh dưỡng và oxy tới các cơ quan trong cơ thể. Tim bơm máu đi, mạch dẫn máu tới các mô và cơ quan.
- Tâm là cơ quan quyết định sự sống chết, tâm mạch là một hệ hống và tâm đóng vai trò chủ đạo, mạch là nơi huyết tuần hoàn, huyết và dịch là vật chất để nuôi sống cơ thể, có thể thấy tâm và tim là một.
- Kinh lạc hình thành từ khi cơ thể còn là bào thai. Khi chúng ta ăn uống, thức ăn được chuyển hóa thành chất dinh dưỡng, theo mạch vận chuyển đi nuôi dưỡng cơ thể. Về cơ bản, hệ thống động mạch và kinh lạc là 1.
Mục đích trị liệu bằng huyệt đạo
Một số bác sĩ mô tả trị liệu bằng huyệt đạo là một phương pháp trị liệu tự nhiên. Ví cơ thể như một quả bóng. Khi một người không khỏe thì cũng giống như một quả bóng bị thiếu hơi (thiếu khí) trông nhăn nheo, thiếu sức sống. Khi khỏe mạnh thì căng tràn, giống như một quả bóng được bơm căng với các hoa văn nổi rõ.
Y học phương Đông cũng phát hiện trong cơ thể con người có 1 dòng khí (nguyên khí) vận hành, trung tâm của nó ở vị trí cột sống đối diện với rốn, gọi là Mệnh môn. Quy luật vận hành của nguyên khí là luôn hướng về trung tâm, và ở đây xuát hiện phản lực để cân bằng với lực kéo. Điều này cũng tương tự như việc cơ thể chúng ta chịu ảnh hưởng của trọng lực, nhưng cũng nhờ trọng lực mà cơ thể có thể đứng trên mặt đất chứ không phải trôi nổi trong không gian.
Khi chúng ta bị tê nhức ở một bộ phận nào đó là do khí không thể lưu thông thuận lợi về trung tâm và tái tạo sự cân bằng tự nhiên cần thiết. Mục đích của bấm huyệt trị liệu là khai thông các vị trí tắc nghẽn, để khí lưu thông và cơ thể khỏe mạnh hơn.
Khi thực hiện xoa bóp bấm huyệt, có những dấu hiệu để chúng ta nhận biết được khí đã quay về trung tâm (quy nguyên) hay chưa:
- Trong người dễ chịu, thoái mái.
- Trong tâm có cảm giác an lành.
- Xem mạch thấy ổn định
- Cử động tự nhiên, các động tác đi – đứng – nằm – ngồi thuận lợi, dễ dàng.
