Rối loạn nuốt là di chứng thường gặp sau tai biến mạch máu não. Di chứng này không chỉ gây khó khăn cho người bệnh trong việc ăn uốnghàng ngày mà còn gây nguy hiểm như hít sặc, viêm phổi, khó thở và có thể dẫn đến tử vong. Rối loạn nuốt, nếu được phát hiện sớm và điều trị kịp thời sẽ hạn chế biến chứng và giúp người bệnh sớm phục hồi chức năng ăn uống.
Rối loạn nuốt trong tai biến mạch máu não
Nuốt là quá trình vừa chủ động vừa tự động của con người. Nuốt cần sự phối hợp nhiều nhóm cơ để đẩy thức ăn từ miệng xuống dạ dày.
Theo sinh lý, nuốt được chia thành 4 giai đoạn:
- Giai đoạn 1 (Giai đoạn chuẩn bị): Giai đoạn này bao gồm các hoạt động: cắn, nhai, nghiền thức ăn, nhào trộn thức ăn với nước bọt để thức ăn trở nên mềm và nhuyễn.
- Giai đoạn 2 (Giai đoạn miệng): Vùng cảm nhận nuốt quanh vòm họng được thức ăn sẽ kích thích, qua hành não điều khiển để lưỡi đẩy thức ăn, nước uống ra sau và đưa vào vùng hầu.
- Giai đoạn 3 (Giai đoạn hầu): Đây là giai đoạn thành họng co lại đẩy thức ăn từ họng vào thực quản.
- Giai đoạn cuối cùng (Giai đoạn thực quản): Ở giai đoạn này, các sóng nhu động được chi phối bởi các dây thần kinh IX, X, đám rối Auerbach sẽ đưa thức ăn từ họng xuống dạ dày.
Bất kỳ giai đoạn nào bị rối loạn sẽ dẫn tới tình trạng rối loạn nuốt khiến cho thức ăn, nước uống khó xuống dạ dày. Nguy hiểm hơn, một phần thức ăn có thể lọt vào mũi, khí quản gây biến chứng cho người bệnh.
Dấu hiệu nhận biết tình trạng rối loạn nuốt
Nếu người bệnh đang nằm viện, bác sĩ sẽ phát hiện ra biểu hiện rối loạn nuốt bằng việc kiểm tra vận động cơ hầu họng, lưỡi,…
Trường hợp người bệnh đang được chăm sóc ở nhà, nếu bị di chứng rối loạn nuốt có thể nhận biết qua một số dấu hiệu như:
- Khi người bệnh đang ăn uống thì thức ăn trong miệng bị rơi vãi ra ngoài, nước uống trong miệng chảy ra, thường xuyên bị chảy nước bọt, nước bọt bị đọng nhiều trong miệng.
- Người bệnh gặp khó khăn khi cắn, nhai, hoặc dùng lưỡi di chuyển thức ăn. Khi ăn thường ngậm thức ăn lâu và phải gắng sức khi nuốt nhưng rồi vẫn thấy thức ăn vướng trong họng.
- Khi nuốt bị ho sặc sụa;
- Người bệnh có hiện tượng bị thay đổi giọng nói và thay đổi tốc độ nói sau ăn;
- Người bệnh bị viêm phổi tái phát nhiều lần;
- Cơ thể bị sụt cân không rõ nguyên nhân;
- Thói quen ăn uống bị thay đổi.
Rối loạn nuốt có thể gây ra biến chứng nuy hiểm, đe dọa tính mạng người bệnh. Vì thế, nếu phát hiện người bệnh có dấu hiệu rối loạn nuốt sau tai biến mạch máu não, hãy đưa người bệnh tới bệnh viện để được điều trị giúp sớm hồi phục chức năng nuốt.
Những biến chứng nguy hiểm của rối loạn nuốt
Là di chứng thường gặp, rối loạn nuốt xảy ra trong khoảng 50% người bệnh sau đột quỵ não.
Tai biến thường gặp nhất là tình trạng thức ăn hoặc nước uống lọt vào khí quản khiến người bệnh bị sặc, bị ho sặc sụa, co thắt phế quản, khó thở, trường hợp nặng có thể dẫn đến tử vong.
Theo số liệu thống kê có đến 50% số bệnh nhân sau đột quỵ não cấp bị tình trạng hít sặc, trong đó có khoảng 30% bị hít sặc sẽ dẫn đến viêm phổi.
- Rối loạn nuốt còn gây ra một số di chứng như: Khiến người bệnh bị sụt cân, mất nước, suy dinh dưỡng; Người bệnh bị thay đổi thói quen ăn uống; Gây ra tình trạng trầm cảm, làm giảm khả năng hòa nhập xã hội của người bệnh.
Phương pháp điều trị rối loạn nuốt
Tùy thuộc vào tình trạng bệnh của từng người mà bác sĩ có phương pháp điều trị phục hồi chức năng nuốt cho người bệnh sau tai biến.
- Sử dụng kỹ thuật bù trừ để điều trị: Kỹ thuật này giúp cải thiện ngay lập tức và tạo sự an toàn khi bệnh nhân nuốt. Tuy nhiên, hiệu quả của phương pháp này chỉ mang tính nhất thời, không lâu dài.
- Các bài tập giúp người bệnh phục hồi chức năng nuốt: Người bệnh sẽ được hướng dẫn tập các bài tập vận động lưỡi, tập phát âm để giúp làm tăng độ mạnh, độ bền của các cơ môi, lưỡi hàm.
Luyện các bài tập nuốt gắng sức, tập đẩy hàm, tập nuốt với kích thích nuốt, tập nhóm cơ hỗ trợ nuốt,...giúp làm sạch họng và giảm tồn đọng thức ăn, nước bọt ở miệng.
- Thực hiện thủ thuật điều trị xâm nhập: Phương pháp này được sử dụng để điều trị di chứng tai biến mạch máu não khiến người bệnh bị rối loạn chức năng nuốt nghiêm trọng, hầu họng bị liệt và không thể ăn uống được.
Trường hợp hít phải dị vật, người bệnh có thể được điều trị bằng các thủ thuật ngoại khoa như: cắt cơ nhẫn hầu, đưa nếp thanh âm vào giữa, tạo vạt đóng nắp thanh môn, chuyển hướng khí quản- thực quản,...
-Dùng thuốc điều trị: Người bệnh có thể được bác sĩ chỉ định dùng Atropin để giảm chảy nước bọt. Tuy nhiên, cần lưu ý vì loại thuốc này có thể làm trầm trọng hơn tình trạng khó nuốt của người bệnh.
Để phòng ngừa tai biến mạch máu não cũng như các biến chứng của nó, cần xây dựng chế độ ăn uống khoa học, thường xuyên vận động, kết hợp với liệu pháp massage (hoặc sử dụng ghế massage tại nhà).
